Zomaar kan het gebeuren; je staat voor de spiegel en opeens dringt het tot je door; ik geloof er niets meer van… Opeens kan het hele bouwwerk in elkaar zakken. Twijfel slaat toe, of eigenlijk is het al geen twijfel meer, maar de zekerheid dat het geloof dat je kende vertrokken is. Zoals een laatste trein is weggereden en je koud achterblijft op het perron. Je bent erin opgegroeid, hebt belijdenis gedaan of heb je laten dopen, bent jaren actief kerklid geweest, maar toch; soms vertrekt je geloof gewoonweg, en je kijkt naar de achterlichten die langzaam in de mist verdwijnen.

Het kan verschillende aanleidingen hebben; er gebeurt iets heftigs in je leven en je ontdekt dat je geloofsantwoorden die je hebt geleerd en altijd hebt geloofd, niet meer werken. Je coping-strategie werkt niet meer. Je vertrouwen dat God goed is en je beschermt  tegen het kwaad is weg, en dan kan de vraag opdoemen, of Hij eigenlijk wel bestaat.

Maar het kan ook geleidelijk gebeuren; vanuit de vragen die je hebt rond schepping en evolutie, de vragen die je hebt over God als wezen; Hij is geen man met een baard op een soort van troon, maar wat of wie is Hij dan wel? En als ik niet meer geloof in het bestaan van de hel, kan ik dan wel in de hemel geloven? En als je rationele hoofd deze vragen niet mag stellen van je omgeving dan groeit er als vanzelf de onzekerheid en de twijfel, totdat het opeens allemaal wegzakt.

Twijfel kan vele oorzaken hebben, maar kun je grofweg in twee groepen onderscheiden: emotioneel of rationeel, zoals het bovenstaande aangeeft.  En gewone lieve gemeenteleden, opgegroeid in een stevig christelijk gezin, raken ergens de weg kwijt. Ze verstoppen wat ze werkelijk denken of voelen, want in de kerk is er weinig ruimte voor dit gevoel, deze ontdekking. ‘ik heb jaren met een zak over mijn hoofd gelopen’.

Als dit soort twijfel wel onder woorden wordt gebracht, reageert de omgeving vaak wat onhandig. Goed bedoeld, maar het wegwuiven ervan met het idee, dat het wel over waait, helpt echt niet. Ook het voorhouden van de christelijke zekerheden, gaat niet helpen; want deze mensen zijn opgegroeid in die vaststaande zekerheden. En als eenmaal de twijfel daarover toeslaat, kun je niet zomaar weer terug.

Ik heb mogen ontdekken dat er ook in de kerk een plek kan zijn om met dit soort van twijfel een nieuwe weg te vinden. En zo zit ik als pastoraal werker regelmatig in een ‘twijfelkring’, een mooie groep mensen die vanuit een gelovige opvoeding en een jarenlang gelovig leven op een kaal en koud station zijn achtergebleven. Niet vrijwillig, maar het gebeurt gewoonweg. En dan slaat de verwarring toe en de zoektocht naar woorden, naar begrippen, naar begrijpen wat er eigenlijk nu gebeurt, komt op gang. We delen onze verhalen, en luisteren naar elkaars onzekerheid en zoekende taal. We verbazen ons over onszelf; hoe we ooit dachten, of juist nooit echt hebben nagedacht. Het is spannend en we beloven elkaar niet te be-evangeliseren, of te ont-evangeliseren; oordelen proberen we los te laten. Ergens is er een gevoel van rouw en van verlies, alsof je verhuist uit een vertrouwde woning, en je nog niet weet waarheen je verhuist.

Ik luister, en luister, en luister, en ik wacht, en ik wacht. Ik heb me voorgenomen niet de bekende teksten en woorden te gebruiken, omdat ze die al zo goed kennen. Ik hoef God niet te verdedigen, of ze de bekende weg te wijzen. Ik probeer vooral het stellen van de juiste vragen te bevorderen, en ik laat ze niet wegkomen met makkelijke antwoorden, en simpele oplossingen. Vooral om te voorkomen dat ze met het badwater ook het kind weggooien. Ik maak ze opmerkzaam op het verschil tussen hun persoonlijke christelijke beelden die ze vanuit de opvoeding hebben meegekregen en andere manier van kijken en luisteren naar de teksten. We spreken over het verschil tussen theologie van boven, waarbij de ideaalbeelden leidend zijn, en de theologie van beneden, waar ervaringen richting gevend zijn. En ik steek een kaars aan, want licht blijft nodig.

Ik merk steeds meer dat ik met plezier in de groep zit. En onderling gebeurt er steeds meer; er wordt naar elkaars levenssituatie gevraagd; zorgen worden gedeeld, er wordt met blijdschap een geboorte gevierd, en de relatieproblemen van elkaar besproken. Langzaam ontstaat er een gemeenschappelijk gevoel van delen en samen; zonder dat het gewild is en zonder dat we het benoemen, ontstaat er liefdevolle zorg voor elkaar.  En zo komen we misschien toch bij God uit: ‘waar liefde en zorgzaamheid is, is God’ zegt het lied uit Taizé.

Als kerkelijk werker, mag ik met mensen mee zoeken, en ze het vertrouwen geven dat het wel goed komt. Ik ben niet bang voor vragen, maar heb ook niet alle antwoorden. Ik hoef God niet te verdedigen en de catechismustaal al helemaal niet. Ik heb een dergelijk weg ook zelf afgelegd en ben blijven geloven in de kracht van de christelijke spiritualiteit; wat waar is, zal altijd waarneembaar zijn. Liefde zal altijd blijven en sterker zijn dan de dood. Het is een proces van herwaardering, van nieuwe woorden, van nieuwe taal, van ruimte, van vrijheid, en het ontwikkelen van een stevig persoonlijk doorleefd geloof dat de stormen van het leven wel aankan. Linksom of rechtsom blijft er de zoektocht naar de zin van het bestaan, waarbij Jezus zegt; Ik ben de weg naar de waarheid en het leven. Het is nodig om elkaar daarin ruimte te laten, niet plat te slaan met vastomlijnde begrippen en oordelen.

Gek genoeg zijn het hoopgevende avonden van herkenning en ruimte voor rouw om wat verloren is. En worden er nieuwe woorden gevonden, nieuwe spiritualiteit geformuleerd; ik gun elke gemeente een plek als deze. Voor steeds meer gemeenteleden uit de orthodoxe gemeenten of evangelische groepen heeft de bijbel al lang niet meer de status van normgevende bron van kennis en waarheid, en zijn de bekende beelden waarin ze zijn opgevoed zonder inhoud geworden.  We zullen dan ook serieus moeten werken aan plekken waar we gemeenteleden in een geloofstransitie kunnen begeleiden, willen we ze niet via de achterdeur kwijt raken. Deze blog is dan ook een oproep om daar werk van te maken, om te voorkomen dat afscheid van de oude beelden en betekenissen, ook meteen afscheid van God en de liefde van Jezus betekent.

Deze blog is geschreven door ons lid Erik Smit, pastoraal werker in NGK-Veenendaal en therapeut bij Licht-Vaardig, op persoonlijke titel. Vragen en opmerkingen over deze blog worden doorgestuurd naar de schrijver.