Luisteren is een vaardigheid die in het pastoraat goed van pas komt. Tijdens de hbo-opleiding Theologie wordt die vaardigheid aangeleerd en of verder ontwikkeld.
In het eerste college over pastoraat leerde ik, dat je je eigen verhaal thuis laat. Je ego laat je ook thuis en je komt onbevooroordeeld bij de ander op bezoek. Je bent er voor de ander. Als het van pas komt kan je wat vertellen over je eigen situatie, om de ander op zijn/haar gemak te stellen. Of duidelijk te maken dat je de ander probeert te begrijpen in zijn/haar situatie. Het kan verbindend werken om op het juiste moment iets van jezelf te delen. Niet om het verhaal over te nemen. Het verhaal van de pastorant staat centraal.
Juist op deze manier komt er ruimte voor de ander om zijn/haar verhaal te vertellen. Dan kan je de ander “tevoorschijn luisteren”. Want iedereen heeft zijn/haar eigen manier om met emoties en situaties om te gaan. Sommigen hebben een veelheid van woorden om het verdriet of pijn te verdoezelen. Anderen lachen de pijn weg. Weer anderen zwijgen en trekken zich terug. Daar mag ik mij als kerkelijk werker dan bij aansluiten, in mee bewegen en samen oplopen totdat er genoeg vertrouwen is, zodat de ander in de kwetsbaarheid tevoorschijn durft te komen.
In pastorale gesprekken kunnen stiltes vallen. Als ouderenpastor merk ik dat ouderen meer tijd nodig hebben om na te denken. Vooral als er al vormen van dementie aanwezig zijn. Laat het maar gebeuren. Stiltes mogen er zijn in een gesprek. Het kan rust in een gesprek brengen waarin nagedacht wordt. Ik merk dat wanneer ik een stilte laat gebeuren, de ander dan juist tevoorschijn kan komen. Denk niet te snel dat je als pastor nog iets moet zeggen. Ook stilte kan helend werken. De pastorant heeft in de stilte de kans om naar zijn emotie of pijn te gaan. Het gebeurt mij wel eens dat juist in de stilte de weggestopte emoties komen. Dat is ook “tevoorschijn luisteren”.
Mijn ervaring is dat zwijgzame types in een of twee zinnen hun pijn of moeite uiten. In die zinnen wordt alles gezegd waar men mee zit. Ook dan wordt iemand tevoorschijn geluisterd. Ooit heb ik een 90-jarige pastorant over de wiegendood van zijn zoontje horen zeggen: “Je kan ze beter ontvangen dan wegbrengen.” Meer wou hij er niet over zeggen. Maar in één zin zit al zijn verdriet.
Er zijn ook situaties dat gesprekken niet meer mogelijk zijn. Dat de ziekte of dementie communicatie in de weg komt te staan. Dan is muziek een mooi middel om elkaar te vinden. Samen christelijke liederen luisteren en daardoor contact maken. Dan komt er daadwerkelijk oogcontact, een hand vastpakken, reactie en emotie. Durf dat oog- en of handcontact aan te gaan, ogen spreken vooral wanneer woorden niet meer geuit kunnen worden. Dan luister je de ander ook tevoorschijn.
“Luisteren” is een mooie vaardigheid die je als kerkelijk werker in kan zetten zodat het helend voor de pastorant kan zijn. Luisteren gaat namelijk verder dan horen. Want luisteren is nog niet zo gemakkelijk. Onder het horen van een verhaal kunnen je eigen gedachten of emoties opspelen. Sommige pastorale situaties komen dichtbij. En wat doe je dan? Mij helpt het om vanuit de stille tijd en of gebed te luisteren. Ook tijdens een gesprek kan ik een ‘schietgebedje’ naar boven sturen. Echt luisteren vraagt om volledige aandacht. De pastorant ervaart of je echt luistert of niet.
Het komt voor dat je een verhaal voor de zoveelste keer hoort, ook dan is het nodig om je volledige aandacht bij de pastorant te hebben. Niet altijd gemakkelijk, maar de pastorant is het waard om er moeite voor te doen. Ik heb ervaren dat als een situatie mij raakt en ik benoem mijn emotie, dat dat ook verbindend kan werken. Dan niet alsof mijn emotie ertoe doet, maar wanneer ik deze emotie al voel, hoe is dat dan voor de pastorant. Wanneer je als kerkelijk werker op zijn tijd kwetsbaar durft te zijn, komt er verbinding en kan de pastorant tevoorschijn geluisterd worden.
Mooi dat God ons twee oren heeft gegeven, zodat we kunnen (leren) luisteren. Dat we met die luisterende houding Gods kwetsbare kinderen “tevoorschijn kunnen luisteren”.
Deze blog is geschreven door ons lid Margriet Klaver-Huisman, kerkelijk werker ouderenpastoraat in de PKN Lemmer, op persoonlijke titel. Vragen en opmerkingen over deze blog worden doorgestuurd naar de schrijver.